O chamado Couto Mixto estaba formado polos pobos de Santiago, Rubiás (ambos no concello de Calvos de Randín) e Meaus (concello de Baltar). Foi un territorio que se autogobernou durante sete séculos.

Situados na fronteira con Portugal, a súa historia remóntase ao século XII, chegando considerar a República do Couto Mixto como o estado máis antigo de Europa. A principal tese da súa orixe está nos “coutos homiciados” que eran refuxios de fuxitivos e/ou abrigos de refuxiados. Creados na líquida fronteira actual durante a Idade Media, eran tamén o lugar onde os presos cumprían condena, repoboando as terras despois da chegada dos musulmáns.

A realidade fálanos dun pequeno territorio conformado como estado democrático e alleo ás dúas coroas que o rodeaban ata o século XIX. A súa extensión era de 27km², aos pés mesmo das Serras do Larouco e de Pena.

Os seus habitantes tiñan unha serie de privilexios con respecto ao resto da poboación de ambos reinos. Non estaban obrigados a escoller nacionalidade (podían ser dalgún dos dous reinos ou mixtos). Non pagaban a maioría de impostos e taxas. Comerciaban e cultivaban de forma libre (mesmo tabaco). Non estaban obrigados a levar ningún documento que os identificase. E non tiñan porque enviar homes ao exército.

No Couto Mixto mandaba un Xuíz escollido democraticamente en asemblea polos veciños. Este Xuíz escollíase cada tres anos e estaba apoiado polos “Homes de acordo”, dous homes de cada lugar. Estes eran os delegados do xuíz en cadanseu lugar (aldeas ou lugares de Santiago, Rubiás e Meaus). Así mesmo, contaban con “vigairo de mes” (alguacil) que era o encargado de executar as ordes. Santiago era a súa capital e centro administrativo. Meaus (concello de Baltar) o núcleo económico e comercial. Rubiás era o núcleo máis grande.

Evidentemente, o feito de poder cultivar o que quixeran facilitou o contrabando. Existía unha ruta que comunicaba as tres poboacións e Tourém, do lado portugués, a cal se denominaba o “Camiño privilexiado”. Un percorrido de 6km que estaba libre de controis da garda fronteiriza. Non se podían incautar mercancías, nin deter a ninguén.

Para gardar os documentos importantes tiñan unha arca con tres chaves. Para poder abrila tiñan que estar presentes tanto o Xuíz como os “Homes de acordo”.

O Couto perdeu a súa soberanía e os seus privilexios o 5 de novembro de 1868. Co denominado “Tratado de Lisboa”, delimitábanse as fronteiras entre España e Portugal, quedando as tres aldeas do lado español. O último xuíz do Couto foi Delfín Modesto Brandán. Actualmente dedícaselle unha estatua no adro da igrexa de Santiago.